دریاچە زرێوار، تفریحگاهی دلنشین، اما فراموش شدە ..
چاپ شدە در روزنامە كیهان ١٣٧١.٤.٢٩
چاپ شدە در روزنامە كیهان ١٣٧١.٤.٢٩
در سە کیلومتری شمال باختری شهر مریوان و در ارتفاع 128 متری از سطح دریا، در دامنە کوە فیلەقوس، دریاچە خودجوشی بە مساحت 197 هکتار، کە 72 هکتار آن، آب و بقیە آن، نیزار و باتلاق است؛ وجود دارد. در گذشتە، عمق آن 18 متر تخمین زدە می شد. کە اکنون در اثر رسوبات، و عدم توجە بە لایروبی، عمق دریاچە بطور متوسط، بە شش متر رسیدە است.
از پیدایش و قدمت دریاچە اطلاع دقیقی در دست نیست. بر اساس افسانەهائی کە سینە بە سینە، از گذشتە دور نقل می شود، گویا محل دریاچە شهری بە اسم (زریبار) بودە، کە بە محل ساخت و عرضەی زرە و ادوات جنگی از آن یاد می کنند. از افسانە کە بگذریم، دریاچەی زرێبار، از چشمەهای خودجوشی کە در اعماق آن قرار دارند و نیز بارندگی و سیلابهای بهاری، تأمین می شود. رودی بە دریاچە نمی ریزد. اما در فصول بارندگی مازاد آب دریاچە، از قسمت جنوبی آن خارج شدە و ضمن پیوستن بە رودخانەهای ریخلان و گاران، نتیجتاً بە رودخانە سیروان و نهایتا بە خاک عراق می ریزد. آب آن شیرین و رنگ آن، آبی متمایل بە سبز و در اعماق آن انواع آبزییان موجودند. دریاچە در میان انبوهی از نیزارها قرار دارد، کە منظرەی نشاط بخشی بە آن بخشیدە است. سالهای قبل مردم شهر و روستاهای مجاور، از نیزارهای اطراف این دریاچە، جهت پوشاندن بامها و ساخت آلونکهایی برای دامهای خود و همچنین ساخت حصیر، استفادە می کردند. این شیوە هم اینک در بسیاری از روستاها ادامە دارد.
پوشش گیاهی اطراف و رویش شقایق و نیلوفر، در میان برکەها و لابلای نیزارها، زیبایی قابل تحسینی بە دریاچە بخشیدە است. در فصل بهار کە میزان آب دریاچە بە حداکثر خود می رسد؛ بر اثر فشار ناشی از افزایش آب، قسمتهایی از نیزارها کە بصورت تودەی عظیم اسفنج مانندی بە هم چسپیدە، کە در زبان محلی بە آن "سنو" می گویند؛ از کنارهای دریاچە جدا شدە و بصورت شناور جزایر کوچک و بسیار زیبایی را در دریاچە بوجود می آورند. کە سرانجام این جزایر، در گوشەای سکنی می گزینند. در زمستانهای بسیار سرد مریوان، بر اثر برودت هوا، تمام سطح دریاچە را یخ فرا می گیرد. کە قطر یخ، گاهاً بە یک متر هم می رسد. در قسمت باختری دریاچە، چندین روستا وجود دارد، کە در ایام یخبندان، اهالی راە خود را کوتاە کردە و از این راە بە شهر می می آیند. در گذشتە، مردم و بخصوص جوانان، اوقات فراغت خود را، بر روی شهر یخ بستەی زرێبار می گذراندند. شکارچیان نیز بە شکار پرندگان و پستاندارانی، کە خود را در لابلای نیزارها پنهان کردە بودند؛ می پرداختند. ماهی گیران، هم در این فصل ساکت ننشستە و بکار خود ادامە می دادند. آنها سطح یخ بستە دریاچە را در دو قسمت، بە فواصل تور ماهی گیری سوراخ کردە و تورهای خود را از این طریق وارد آب می کردند. گرچە کارشان سخت است، ولی از آنجا کە با دستهای پر بر می گشتند، خستگی راە و برودت سرما را بدست فراموشی می سپردند. سید ماهی از طریق ادارە میط زیست کنترل می شود و بە کسانی کە واجد شرایط هستند، پروانەی صید دادە می شود. هر سالە، صید ماهی از دریاچە، بە صیادانی کە شغل دومی ندارند، با مبلغی حدود 250 هزار ریال، اجارە دادە می شود. صید ماهی در ایام تخم گذاری ممنوع است و با متخلفین، برابر قانون رفتار می شود. در سال 1361 تا سال 1370 مجموعاً، 3،979،000ِ بچە ماهی کە انواع آن[کپور، فیتوفاک و آمور سفید] بودە است؛ توسط ادارە محیط زیست و جهاد سازندگی در دریاچە ریختە شدە است. گرچە این کار کمک زیادی بە بقای، اجتماع آبزیان درون دریاچە کردە است؛ ولی چون آب دریاچە از قسمت جنوبی بعلت مسدود نبودنِ دریچەی خروج، از دریاچە خارج و راهی رودخانەهای جانبی می شوند.
آبزیان دریاچەی فراموش شدە زریبار عبارتند از:
1. واریکور هینوس(ماهی سیاە"رەشە ماسی").
2. لئوسیسکوس اس - بی"قاشنە".
3. آمور سفید یا ماهی علفخوار.
4. کپور نقرەای یا کپور آینەای.
5.فیتوفاک.
6. عروس دریایی.
7. مار ماهی.
8. آمور شمال.
9. گامبوزیا.
10. ماهی شاەکوبی.
در میان این آبزیان آمور سفید و گامبور نقش مهمی در حفظ اکوسیستم محیط دریاچە دارند، آمور سفید یا ماهی علفخوار کە بچە ماهی آن از قطعەهای پرورش ماهی بە دریاچە آوردە شدە است. از آنجا کە علفخوار می باشد، در از بین بردن گیاهان درون دریاچە، نقش مهمی دارد. متاسفانە آمور سفید، بە دلیل فراهم نبودن شرایط اقلیمی نمی تواند در دریاچە تخم ریزی کند. و صید بی رویەی آن موجب شدە است، کە، تعداد کمی از آن در دریاچە باقی بماند. گامبوزیا یکی دیگر از آبزیان دریاچە است، کە در سالهای 1346 -1347 توسط کارشناسان خارجی تخم آن در دریاچە ریختە شدە است. این ماهی خوراکی نیست و خوراک آن پشە آنوفل، ناقل بیماری مالاریا است.
علاوە بر آبزیان، دریاچە مکان مناسبی برای تولید و رشد انواع پرندگان و پستانداران می باشد. فلامینگو، غاز، پلیکان، سقا و انقوت، از پرندگان مهاجر این دریاچە می باشند. اضافە بر پرندگان مهاجر؛ مرغابی، سرسبز، چنگر، حواصیل و لک لک، در دریاچە تخم گزاری کردە و تولید مثل می کنند. از پستانداران دریاچە، سگ آبی، خرگوش، روباە و شغال را می توان نام برد.
روستائیان ساحل سابقاً، در زمینهای مجاور دریاچە علاوە بر سیفی کاری، بە کشت برنج نیز می پراختند. کە این سنت، سالها بود، کە بدست فراموشی سپردە شدە بود؛ خوشبختانە عدەای از کشاورزان، مجدد شروع بە کشت شالیزار، از نوع محلی کە بە برنج گرد مشهور است، کردەاند.
از بعداز انقلاب، اقدامی جهت لایروبی دریاچە صورت نگرفتە است. قدر مسلم، انواع اجتماعات گیاهی و جلبکهای درون دریاچە، رشد بی سابقەای داشتەاند. اگر بدین صورت پیش رود، و اقدامی جهت لایروبی دریاچە صورت نگیرد؛ در آیندەای نە چندان دور، بجای طراوت و زیبایی دریاچە، لجن زاریی بیش نخواهیم داشت. نیزارهای کنار دریاچە در فصل تابستان، محل رشد و نموی انواع، حشرات است. سابقاً از طرف ادارە مبارزە با مالاریا، وابسطە بە ادارە بهداشت محیط، کنارەهای دریاچە سم پاشی می شد. و بدین صورت روستائیان اطراف و کنارەهای شهر از گزند پشەها در آمان بودند.
قبلاً دریاچە مکان توریستی قابل توجهی بە شمار می رفت و از طرف شهرداری امکانات و تسهیلات رفاهی برای بازدید کنندگان ایجاد شدە بود. در شرق دریاچە، ویلاهای زیبایی ساختە شدە بود. و چند دستگاە قایق موتور، روزهای جمعە مردم را بە گردش در می آوردند. نرسیدە بە درب ورودی دریاچە، بە مساحت زیادی درخت کاج و درختان بید کهنسالی کاشتە شدە بودند، کە بە علت جنگ و آتش سوزی بخشی از نیزارها، تقریباً آثاری از آنها باقی نماندە است. راە دریاچەی مریوان، قبلاً آسفالت بود، کە اکنون بصورت جادەی خاکی درآمدە است. تا کنون چندبار اقدام بە تبدیل راە دریاچە بە بلوار شدە است. ولی متاسفانە، کار نیمە تمام گذاشتە شدە است و نشانەای از شروع کار و بازسازی آن در دست نیست. طرح ساخت یک هتل عظیم، در محلی بە اسم "گولبەن" کە در نزدیک شهر و در دو کیلومتری دریاچە قرار دارد، برای اردوهای تفریحی مدارس و تورهای خارجی در دست اجرا بود. ولی هیچگونە اقدامی در جهت اجرای این طرح صورت نگرفتە است.
دریاچەی زیبای زریبار، اسعداد بالقوەای برای تبدیل شدن بە یک مکان توریستی دارد. درصورتی کە شهرداری در جهت اجرای طرحهای پیشنهادی زیر قدم بردارد، درآمدهای قابل توجهی برای شهر مریوان خواهد داشت. و از این طریق می توان برای بخش عظیمی از جوانان بیکار تأمین کار کرد. باشد کە با اجرای این طرحها، از نابودی این دریاچەی فراموش شدەی زیبا و دیدنی، جلوگیری شود:
1. خارج کردن دریاچە از یک محدودەی نظامی.
2. لایروبی دریاچە، مشتمل بر خارج کردن رسوبات تەنشین شدە و جلوگیری از پیشروی نیزارها بە درون دریاچە.
3. جلوگیری از ورود فاضلابها و فضولات حیوانی روستاهای مجاور بە دریاچە.
4. ایجاد تسهیلات رفاهی، نظیر شهر بازی و تبدیل آن بە یک محل تفریحی و آزادی ورود برای عموم مردم.
5. آسفالت راە مریوان - دریاچە.
6. مسدود کردن دریچەی خروج آب دریاچە، از قسمت جنوبی آن.
7. خارج کردن نیزارهای قطع شدە، "سنوها" در جهت افزایش سطح دریاچە.
8. افزایش آبزیان درون دریاچە، از طریق ریختن بچەماهی و آمادە کردن محیط مناسب، برای تخم گذاری آبزیان.
9. جلوگیری از شکار و صید بی رویەی آبزیان و پرندگان.
مریوان - ارسلان عزیزی
تعداد بازدیدکنندگان